Metodološki izbori – mono, vešestruke i mešovite metode istraživanja

Uvod

Osnovni cilj bloga jeste da ukažemo na probleme i kompleksnost metodoloških izbora istraživanja. Ukratko ćemo objasniti osnovne tipove metodoloških izbora, osnovna značenja, sadržaj i karakteristike. Posebno ćemo insistirati na razlikama i specifičnostima osnovnih metodoloških izbora, kao i odgovornosti istraživača da kombinuje i traži optimalna rešenje u izboru kvantitativnih i/ili kvalitativnih metoda istraživanja. Metodološki izbori su osnovna pretpostavka originalnih i dobro osmišljenih i sprovedenih istraživanja.

1. Osnovni tipovi istraživanja (research categories)

Postoji više metoda ili tipova istraživanja (research categories) od kojih su najzačajnije: (1) deskriptivna, (2) eksploratorna, (3) eksplanatorna, i (4) evaluaciona istraživanja. Ukratko, osnovni sadržaj i karakteristike navedenih istraživanja navodimo u nastavku.

1.1 Deskriptivna ili opisna istraživanja imaju za cilj da sistemski objasne osnovni sadržaj, obuhvat i karakteristike određene situacije, stanovišta ili fenomena. Obično se koriste kao polazna istraživnja, tj. osnova za veća, složenija i kompleksnija istraživnja. Treba da odgovore na pitanja, poput koja, gde, kada i kako, ali ne i zašto? Osnovni metod istraživnja je kvantitativni, obično u formi ankete ili upitnika. Primer deskriptivnih istraživanja su ispitivanja i analize o stanovništvu. Podaci se posmatraju i analiziraju dok je priroda promenljivih i njihovo ponašanje van uticaja istraživača.

Osnovni ciljevi deskriptivnih studija su: (1) da se sagledaju tendencije, ponašanja i karakteristike učesnika u istraživanju; (2) da se ispitaju i identifikuju trendovi kod različitih grupa stanovništva u određenim vremenskim intervalima; (3) da se utvrde poređenja i razlike u stavovima i ponašanju određene kategorija ispitanika ili stanovništva u odnosu na pol, starost, mesto rođenja, prihode, socijalni status, obrazovanje, itd; (4) da se utvrde i definišu postojeći uslovi, kao i osnovne forme ili obrasci ponašanja; (5) da se utvrde razlike, sličnosti i odstupanja u odnosu na različite periode i vreme istraživanja.

1.2 Eksploratorna istraživanja se koristi za istraživanje fenomena, situacija, ponašanja ili problema koji nisu jasno definisani. Ona treba da objasne ili da odgovore na pitanje, šta se dešava u vezi osnovnog problema ili fenomena koji istražujemo. Odnosno da  utvrdi osnovno značenje o pojavi, problemu ili fenomenu sa stanovišta procesa i relacija. Obično za tu vrstu istraživanja ne postoji relevantna i validna literatura koja bi podržala ili olakšala tok istraživanja. Ralizuju se radi boljeg i potpunijeg razumevanja i veoma često s tim istraživanjima se ne postižu potpuna i konačna objašnjenja. Za takva istraživanja, istraživač počinje s opštom idejom i koristi ta istraživanja kao medij za identifikovanje problema, pojava ili ponašanja koja mogu biti fokus ili osnova za buduća istraživanja. Veoma je važno da istraživač bude spreman da promeni cilj, pravac ili fokus u zavisnosti od otkrivanja novih podataka ili uvida. Takva istraživanje se obično sprovode u početnoj, preliminarnoj fazi. Često se nazivaju utemeljenim teorijskim pristupom ili interpretativnim istraživanjima jer se koristi za traženje odgovora na pitanja šta, zašto i kako?

Osnovne strategije koje se koriste kod eksploratornih i primarnih istraživnja su: (1) ankete i upitnici, (2) intervjui, (3) fokus grupe, i (4) opservacije. Sekundarne strategije koje se koristi kod eksplanatornih istraživanja su: (1) online istraživnja, (2) pregled i istraživanja literature, i (3) istraživanja studija slučajeva.

Osnovna cilj eksploratornog istraživanja jeste da obezbedi precizno i jasno značenje, suštinu, posebno dobro razumevanje problema ili fenomena. Osnovne karakteristike tih istraživnja su sledeće: (1) informacije i stavovi, koji se prikupljaju, su opšti i nedovoljno precizni; (2) istraživački proces je fleksibilan i nestrukturiran; (3) uzorak je mali i nereprezentativan; (4) analiza podataka je kvalitativna; i (5) nalazi su polazni i probni.

1.3 Eksplanatorna istraživanja  treba da utvrde i identifikuju uzroke i efekte, kako i na koji način promena kod jedne promenljive utiče na promenu drugih zavisnih, nezavisnih ili kontrolnih promenljivih. Koristi se kvantiativni metod u formi eksperimenata, statističkih analiza i velikih baza podataka.

Eksplanatorna istraživanje se koriste za istraživanje fenomena koji ranije nisu proučavani ili prethodnim istraživanjima nisu bili dobro objašnjeni. Osnovna namera je da se istraže novi detalji, okolnosti ili informacije. Ovom metodom, istraživač dobija opštu ideju i koristi istraživanje kao alat da bi sagledao pitanja o kojima  bi  se mogao baviti u budućnosti. Osnovni cilj je da pronađe odgovore na pitanja zašto i šta je predmet proučavanja? Osim toga, eksplanatorna istraživanje treba da pronađu i identifikuju  razloge za uspostavljanjem uzročno-posledičnih odnosa. U tom smislu, eksplanatorne studije se bave utvrđivanjem uzroka (post-fakto istraživanje) i efekata (eksperimentalno istraživanje) testiranjem hipoteza.

Osnovne strategije koje se koriste za eksplanatorna istraživanja su: (1) pregled literature, (2) dubinski intervjui, (3) studije slučajeva, i (4) fokus grupe.

1.4 Evaluaciona istraživanja se bave sistemskom analizom i evaluacijom efekata implementacije određenih politika, programa, prakse, intervencije ili inicijativa u ostvarivanju i dostizanju postavljenih ciljeva. Koristi se mešoviti istraživački pristup, odnosno kombinovanje kvantiativnih i kvalitativnih metoda u formi, statističkih analiza, skala i testova, ocene po skalama, intervjua, fokus grupa, opservacija, itd. Ova vrsta istraživanja, mogla bi se u neku ruku shvati i kao određeni tip eksplanatornih istraživanja.

Evaluaciono istraživanje obavlja se u nekoliko povezanih procesa ili koraka, i to: (1) formalno ocenjivanje i ispunjavanje potreba, prikupljanjem kvalitativnih podataka; (2) definisanje teorije, odnosno, pojmovnog okvira, koji počivaju na kvalitativnim rezultatima; (3) razvijanje instrumenata, koji su zasnovani na kvantitativnim testovima; (4) formativno ocenjivanje programa ili politike prikupljanjem kvalitativnih podataka; (5) sumativno ocenjivanje programa ili politika na osnovu pre-post kvantitativnih testova; i konačno (6) revizija programa ili politike.

Kao što ste već mogli da vidite navedeni tipovi istraživanja koriste različite metode i tehnike kvantitativnih i/ili kvalitativnih pristupa. Kombinovanje i korišćenje različitih tehnika i metoda za prikupljanje, te analizu i evaluaciju podataka veoma je značajno pitanje za kvalitet i rezultate istraživnja. U sledećem delu, analiziraćemo prednosti i nedostatke mono, višestrukih i mešovitih metoda istraživanja, tj. izbora metoda istraživanja. Osnovni tipovi evaluacionih istraživnja su: ocena, analiza i evaluacija procesa, uticaja, ishoda i sumativnih evaluacija.

2. Mono metode (mono methods)  istraživanja

Mono metoda koristi samo jedan istraživački pristup, odnosno koristi samo jedan metod istraživačke strategije (eksperiment, ankata, upitnik, istraživanje arhiva, studija slučaja, etnografija, akciono istraživanje, utemeljena teorija, narativna istraživanja, intervju, opservacije i monitoring). Dakle, obuhvataju samo jednu metodu za istraživanje, jednu kvantitativnu ili jednu kvalitativnu. U kvantitativnoj studiji, podaci su u numeričkom obliku i sve informacije se analiziraju korišćenjem tehnika kvantitativne analize podataka. Ili, kod kvalitativne studije, podaci su u obliku teksta, priče ili narativa i te informacije se koriste za kvalitativnu analizu podataka.

Vizcarguenaga-Aguirre, I., José Ricardo López-Robles (2020) u analizi objavljenjih članaka u International Journal of Project Management pokazali su da se u 76% slučajeva koristio mono metod, u 9% mešovite metode i u 15% višestruke metode. Bez obzira na veliku zastupljenost mono metoda, pristalice smo i uvek podržavamo korišćenje višestrukih i mešovitih metoda, kada god je to moguće.

3. Višestruke metode (multy methods)  istraživanja

Višetruke ili multi metode koriste dve ili više kvantitativnih metoda (Quan – QUAN ) ili dve ili više kvalitativnih metoda (Qual – QUAL) u istraživanju. U ovom tipu istraživanja kombinuje se i koristi više od jedne tehnike prikupljanja podataka sa pridruženim tehnikama analize ali striktno u okviru kvantitativnih (survej baze podataka, eksperimentalne baze podataka)  ili kvalitativnih istraživanja (intervjui, opservacije). Veoma je važno zapamtiti, da se u ovom pristupu ne mešaju kvantitativne i kvalitativne tehnike i procedure.

4. Mešovite metode (mixed methods) istraživanja

Creswell (2013) identifikuje šest tipova mešovitih metoda istraživanja, i to: (1) sekvencijalni (sequential) eksplanatorni dizajn; (2) sekvencijalni eksplorativni dizajn; (3) sekvencijalni transformativni dizajn; (4) istovremeni (concurrent) dizajn triangulacije; (5) istovremeni ugrađeni dizajn; i (6) istovremeni transformativni dizajn. Dizajni istraživanja pod rednim brojem jedan i dva su najpoznatiji i najčešće se upotrebljavaju. Dizajni istraživanja pod rednim brojem pet i šest  su manje poznati i ređe su u upotrebi.

1. Sekvencijalni (sequential) eksplanatorni dizajn odvija se u dve faze, i to: kvantitativno prikupljanje podataka, formiranje baza podataka i analiza, upotrebljava se kao osnova za kvalitativno prikupljanje i formiranje baze podataka i analizu, i na kraju, radi se završna interpretacija podataka, s velikim naglaskom na kvantitativnu bazu podataka. Primer, rezultati anketa i formirana baza podataka koristi se za intervjue.
2. Sekvencijalni eksplorativni dizajn odvija se u dve faze, i to: kvalitativno prikupljanje, formiranje baza podataka i analiza, koriste se za kvantitativno prikupljanje podataka, formiranje baze podataka i analizu, i na kraju radi se završna interpretacija podataka, s velikim naglaskom na kvalitativnoj bazi podataka. Primer, mišljenje i predlozi fokus grupe odrediće sadržaj i pitanja za anketu.
3. Sekvencijalni trasformativni dizajn odvija se u četiri faze sa po dve serije prikupljanja podataka i analize, kvantitativnih i kvalitativnih metoda istraživanja. Prva faza sastoji se od: kvalitativnog prikupljanja podataka, formiranje baze i analize, koja se koristi kao osnova za kvantitativno prikupljanja podtaka, formiranje baze podataka i analize, na kraju se obavlja interpretacija podataka. Druga faza, odvija se paralelno, kvantitativno prikupljanje podataka, formiranje baze podataka i analiza, koristi se kao osnova za kvalitativno prikupljanje podataka, formiranje baze podataka i analizu, te na kraju obavlje se interpretacija podataka.
4. Istovremeni dizajn triangulacije se odvija u jednoj fazi. Istovremeno i paraleno se obavlja proces kvalitativnog i kvantitativnog prikupljanja, formiranje baza i analiza podataka. Na kraju radi se završna interpretacija podataka.

Ko što možete da vidite, istraživanje mešovitim metodama je vrsta istraživanja u kojoj istraživač ili tim istraživača kombinuje elemente kvalitativnog i kvantitativnog istraživačkog pristupa. Schoonenboom, J., Johnson, R.B. (2017) navode razloge i svrhu kominovanja mešovitih metoda u istraživanju: (1) triangulacija traži konvergenciju, potvrđivanje, korespondenciju rezultata različitih metoda; (2) komplementarnost traži razradu, poboljšanje, ilustraciju, pojašnjenje rezultata jedne metode sa rezultatima druge metode; (3) pristup i razvoj istraživanja nastoji da koristi rezultate iz jedne metode kako bi pomogao u razvoju ili korišćenju druge metode, gde razvoj podrazumeva uključivanje uzorkovanje, implementaciju, kao i odluke o merenju; (4) inicijacija traži otkrivanje paradoksa i kontradikcije, nove perspektive okvira, preoblikovanje pitanja ili rezultata iz jedne metode sa pitanjima ili rezultatima iz druge metode; i (5) proširenje okvira i pristupa istraživanju  nastoji da proširi opseg korišćenjem  različitih metoda za različite komponente istraživanja. Za više, videti How to construct a mixed methods research design. Tekst dostupan na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5602001/ .

Raznovrsnost i kompleksnost mešovitih metoda istraživanj može s evideti i po raličitim metodama i tipovim datih istraživanja. Johnson, B.R., Christensen, L.B. (2017) definišu devet tipova mešovitih metode istraživanja, i to:

1. QUAL+QUAN (jednak značaj, isti status, istovremeno istraživanje),
2. QUAL+quan (kvalitativno vođen, istovremeno istraživanje),
3. QUAN+qual (kvantitativno vođen, istovremeno istraživanje),
4. QUAL→QUAN (jednak status, sekvencijalni dizajn),
5. QUAN→QUAL (jednak status, sekvencijalni dizajn),
6. QUAL→quan (kvalitativno vođen, sekvencijalni dizajn),
7. qual→QUAN (kvantitativno vođen, sekvencijalni dizajn),
8. QUAN→qual (kvantitativno vođen, sekvencijalni dizajn), i
9. quan→QUAL (kvalitativno vođen, sekvencijalni dizajn).

Izbor kombinovanja različitih kvantitativnih i kvalitativnih tehnika i metoda, različit status i vreme istraživanja (istovremeno ili sekvencijalno) ukazuju na složenost i kompleksnost sprovođenja tih istraživanja.

Zaključak

Metodološki izbori istraživanja su zahtevni, komplikovani i veoma važni. Odlučujuće utiču na relevantnost i validnost prikupljanje podataka, formiranje baze podataka, posebno kvalitet analize i evaluacije dobijenih podataka. Izbor metoda umnogome je opredeljen izborom oblasti istraživanja, temom rada, svrhom i ciljevima istraživanja. Metodološki izbori istraživanja treba da počivaju na teorijskim aspektima, odnosno kritičkom i sistemskom pregledu literature kao i na praktičnim rešenjima i već do sada urađenim i objavljenim istraživanjima. Kao što vidite u definisanju i izboru metoda istraživanja nema prečica, brzih i pojednostavljenih rešenja.

Reference:

1. Parents’ and guardians’ views on the acceptability of a future COVID-19 vaccine: A multi-methods study in England. Dostupno na: https://scholar.google.co.uk/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&as_vis=1&q=multi++methods+research+2021&btnG= [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
2. Core mixed methods designs. Dostupno na: https://us.sagepub.com/sites/default/files/upm-assets/87148_book_item_87148.pdf [Pristupljeno 4. marta 2022.]
3. Creswell, J. W. (2013). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Sage Publications. London.
4. Descriptive Research: Definition, Characteristics, Methods, Examples and Advantages. Dostupno na: https://www.questionpro.com/blog/descriptive-research/ [Pristupljeno: 14. marta 2022.]
5. Evaluative Research: Definition, Methods, and Types. Dostupno na: https://maze.co/guides/ux-research/evaluative/ [Pristupljeno: 14. marta 2022.]
6. Explanatory research: What it is & types. Dostupno na: https://www.questionpro.com/blog/explanatory-research/ [Pristupljeno: 14. marta 2022.]
7. Exploratory research: Definition and characteristics. Dostupno na: https://www.questionpro.com/blog/exploratory-research/ [Pristupljeno: 14. marta 2022.]
8. How small-and-medium transportation companies handle asymmetric customer relationships under COVID-19 pandemic: A multi-method study. Dostupno na: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1366554521000259 [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
9. How to Construct a Mixed Methods Research Design. Dostupno na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5602001/ [Pristupljeno: 4. marta 2022.]
10. How to Construct a Mixed Methods Research Design. Dostupno na: https://w, dostupno na ww.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5602001/ [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
11. ‘I felt like a human being’—An exploratory, multi‐method study of refugee involvement in the development of mental health intervention research. Dostupno na: https://scholar.google.co.uk/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&as_vis=1&q=Multi+method+research+examples+2021&btnG= [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
12. Johnson BR, Christensen LB. (2017) Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches. SAGE. Los Angeles; [Google Scholar]
13. Making sense of complex problems with Mixed Methods Research. Dostupno na: https://uxdesign.cc/making-sense-of-complex-problems-with-mixed-methods-research-c13935567140 [Pristupljeno: 4. marta 2022.]
14. Mix methods. Dostupno na: https://education.nova.edu/Resources/uploads/app/35/files/arc_doc/mixed_methods.pdf [Pristupljeno: 4. marta 2022.]
15. Mixed-Methods Research: A Discussion on its Types, Challenges, and Criticisms. Dostupno na: https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED611786.pdf [Pristupljeno: 4. marta 2022.]
16. Mono method: quantitative or qualitative. Dostupno na: https://1library.net/article/mono-method-quantitative-qualitative-purpose-research.zwr036ly [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
17. Mono, mixed or multiple strategy approach: a descriptive study of the latest published articles in the International Journal of Project Management. Dostupno na: http://eprints.rclis.org/40506/1/2020_Vizcarguenaga- Aguirre_et_al_Researches_REPM2020.pdf [Pristupljeno: 3. marta 2022.]
18. Mono, mixed or multiple strategy approach: a descriptive study of the latest published articles in the International Journal of Project Management. Dostupno na: http://eprints.rclis.org/40506/1/2020_Vizcarguenaga-Aguirre_et_al_Researches_REPM2020.pdf [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
19. Mono, mixed or multiple strategy approach: a descriptive study of the latest published articles in the International Journal of Project Management. Dostupno na: http://eprints.rclis.org/40506/1/2020_Vizcarguenaga-Aguirre_et_al_Researches_REPM2020.pdf  [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
20. Multi-method Research. Dostupno na: https://koppa.jyu.fi/avoimet/hum/menetelmapolkuja/en/methodmap/strategies/multimethod-research [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
21. Quantitative Research: Definition, Methods, Types and Examples. Dostupno na: https://www.questionpro.com/blog/quantitative-research/ [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
22. Research guide, 6 types of mixed methods designs. Dostupno na: https://research.library.gsu.edu/c.php?g=1050115&p=7622501 [Pristupljeno: 8. marta 2022.]
23. The Application of Mixed Methods in Organisational Research: A Literature Review. Dostupno na: https://www.researchgate.net/profile/Roslyn-Cameron-4/publication/228933128_The_Application_of_Mixed_Methods_in_Organisational_Research_A_Literature_Review/links/0fcfd50f138d28da18000000/The-Application-of-Mixed-Methods-in-Organisational-Research-A-Literature-Review.pdf [Pristupljeno: 3. marta 2022.]
24. What is Qualitative Research?|Methods & Examples. Dostupno na: https://www.scribbr.com/methodology/qualitative-research/ [Pristupljeno 8. marta 2022.]